september 1944 – juni 1945 Ariaan Rodenburg-Somsen [389]
Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog vond de operatie ‘Market
Garden’ plaats.
De geallieerde troepen probeerden in
Nederland een drietal bruggen in handen te krijgen om daarna nog voor de winter
te kunnen doorstoten naar Duitsland en een eind aan de oorlog te maken. Maar
bij Arnhem ging het in september 1944 mis. Weliswaar kregen de Engelse luchtlandingstroepen
de Rijnbrug in handen, maar na dagen van zware gevechten moesten zij de brug
weer uit handen geven.
Arnhem werd verwoest, de bevolking werd gedwongen te evacueren en de Duitsers plunderden vervolgens de stad. Ariaantje Klaasje Rodenburg-Somsen [389] was één van de tienduizenden evacuées. Zij was pas zeven jaar oud.
Onlangs
schreef zij haar herinneringen op. Herinneringen aan deze evacuatie en aan haar
verblijf
in Aalten van september 1944 tot juni 1945.
Het is onrustig in
Arnhem en er is
luchtalarm. Zo nu en dan moeten wij schuilen in de kelder.
De scholen zijn gesloten en het bericht gaat
door Arnhem, dat Arnhem moet evacueren.
Mijn
opa en oma Meijnhardt, die dichtbij de Rijnbrug wonen, komen ’s middags naar
ons toe. Zij vertellen dat er al gevochten wordt bij de brug. Ze hebben hals
over kop een koffertje kunnen inpakken en verder alles moeten achterlaten.
Mijn ouders zijn ook bezig om het een en ander
in te pakken. Wij gaan met de fiets richting Aalten. We mogen de komende tijd
bij tante Riek Heinen-Rots zijn (zie foto op pag.100 Somsen Omnes Generationes).
Mijn groeifiets (dat is er een met dikke
houten trappers) heeft mijn vader weggegeven aan een gezin dat ook moet
evacueren en dat geen fiets heeft.
Ik ben benieuwd hoe het allemaal zal gaan.
Mijn vader en moeder op twee fietsen met drie kinderen:
Ariaantje, Dikkie en Hannie. Hoe doen ze dat?
We vertrekken ‘s morgens vroeg. De reis gaat
naar Doesburg, waar een oom en tante van mijn moeder wonen in de Poortstraat.
Mijn moeder heeft Dikkie achter op de fiets. Mijn vader heeft twee koffers
achterop en ik mag op de koffers zitten. Ik kijk over mijn vader heen.
Voor op de fietsstang liggen twee dekens en
een kussen, daar kan mijn zusje Hannie op zitten.
Mijn vader zit al op de fiets (denk ik) als
mijn zusje voorop wordt gezet en dan krijgt hij een zetje van de overbuurman.
Zo fietsen wij richting Doesburg. Het is druk op de weg want het is een hele
uittocht.
Voor acht uur ’s avonds moeten wij in Doesburg
zijn.
Als wij op de IJsselbrug in Doesburg zijn,
valt mijn moeder met Dikkie. Er lopen wat Duitsers en die helpen mijn moeder
weer overeind. Ze vragen of wij al onderdak hebben. Mijn moeder zegt dat we
bijna bij onze familie in Doesburg zijn. Gelukkig komen wij daar goed aan en
slapen wij daar die nacht.
Waar gaan wij de volgende dag heen? We gaan nu
richting Aalten. Onderweg drinken wij wat net buiten Doetinchem bij Café De
Wiemelink. We gaan verder en komen ‘s middags bij tante Riek aan.
Ze is een weduwe van 39 jaar en heeft drie
kinderen: Dien (18), Henk (17) en Annie (13). Mijn vader vertelt dat ze nog een
meisje in huis heeft. Ze heet Nita Visser (10) en is een Joods meisje. Nu mogen
we de komende tijd daar wonen. Voor hoe lang? Dat weten we niet.
Mijn tante woont in een vrijstaand huis met
rondom tuin aan de Hogestraat 75.
Ze heeft een voor- en achterkamer,
afgescheiden door schuifdeuren. Ook is er een kleine keuken met een tafel bij
het raam, een kolenfornuis en een bijkeuken. Vanuit de keuken kom je zo in de achterkamer.
In de voorkamer komen wij zelden.
Boven heeft mijn tante drie slaapkamers en nog
een zolder met een vlizotrap. Achter in haar tuin heeft ze een schuilkelder.
Bij aankomst leggen wij onze fietsen tegen de schuilkelder aan en daaroverheen
leggen wij bossen takken; zo is alles mooi verstopt.
Ik speel in die tijd met Rikie Hunink, Jantje
Weggelaar en een meisje van Winkelhorst. We hoeven niet naar school. Maar mijn
vader, die onderwijzer is, geeft ons met de buurtkinderen toch les. Hoe vaak
dit was, weet ik niet meer. We zitten dan in de achterkamer te werken.
’s Avonds moeten de huizen goed verduisterd
zijn en zit mijn moeder bij een jampotje met water en een drijvend oliepitje
erin kousen te stoppen. Dat weet ik nog wel.
Mijn nichtje Dien heeft een vriend, Jacob
Fries. Hij is altijd opgewekt. Ik vind hem een gezellige en aardige jongen.
Fam. Heinen-Rots,
Aalten (1942)
l-r: Henk
(1927-1998), Annie (1931-), tante Riek Heinen-Rots (1904-1999),Nita Visser
(Waisvisz) (1933-) en
Dien (1926-)
Zo nu en dan is het
onrustig in Aalten.
Als er luchtalarm is moeten we vaak naar de schuilkelder achter het huis. Maar
we gaan ook wel eens naar de buurtschap Heurne, ook naar een schuilkelder.
Gelukkig hebben wij geen honger, we blijven er vaak een paar uur en soms eten
we er hutspot.
Vaak zijn er ook razzia’s, mannen worden
weggehaald om naar Duitsland getransporteerd te worden. Mijn vader verstopt
zich soms in een kast, maar soms ook bij fietsenmaker Winkelhorst. Achter in de
tuin is een diep gat gegraven, daar kan mijn vader in staan en daar gaan dan
ook weer takken overheen.
Gelukkig voor ons en mijn tante dat ze hem
niet vinden.
Af en toe spelen we op straat, we lopen ook
wel eens richting het kerkhof. Op een dag zien we boven aan het pad een man
staan, zonder broek en onderbroek. We hollen naar huis en vertellen thuis wat
we gezien hebben. Een paar dagen later komt er een agent met een boek met
foto’s. Rikie en ik moeten zeggen of we de man herkennen van een foto.
Soms kerken wij zondags bij de familie Te
Gussinklo. Zij wonen een straat achter de Hogestraat. Mijn vader leidt de
samenkomst en hij staat tussen twee kamers in te preken. Er zijn in Aalten ook
veel Scheveningse vrouwen.
Bij mijn tante eten we altijd heerlijke
karnemelkse saus, die ze zelf maakt. Of er die winter veel sneeuw gelegen heeft
weet ik niet meer. Maar op een dag heeft mijn tante een schapenvacht buiten
hangen. Het is avond en we horen hondengeblaf. Op die avond is de schapenvacht
gestolen.
In die wintermaanden krijgt mijn tante nog
inkwartiering van drie Duitse soldaten. De mooie voorkamer wordt leeggemaakt
en er komt stro op de grond te liggen. Mijn vader praat veel met ze. Het zijn
‘goede Duitsers’, ze brengen regelmatig lekkere dingen mee. Maar mijn zusje
Hannie van twee jaar zegt steeds: ‘Vieze moffen hebben alle meubes (meubels)
weggehaald’. Ze neemt ook niets van hen aan.
Maar er gaan geruchten, dat de Duitsers de
strijd gaan verliezen. Eind maart trekken de Engelsen op tanks Aalten binnen,
ze delen brood, biscuit en chocolade uit. Maar ook de NSB-ers lopen met
kaalgeschoren hoofden door het dorp. Iedereen kan nu zien wie het zijn.
Op een dag krijgt Nita bezoek van haar zus.
Wij moeten buiten spelen. De tuindeuren staan open. Opeens hoor ik Nita
vreselijk huilen. Haar zus vertelt dat hun beide ouders zijn omgekomen in een
concentratiekamp. Nooit zal ik vergeten hoe zij samen hebben gehuild. Vanaf die
tijd is mijn tante haar moeder geworden.
Op 21 juni 1945 gaan we weer terug naar
Arnhem. Mijn vader is al eerder in ons huis wezen kijken. Alles is weggeroofd.
We gaan op een vrachtwagen met gekregen spullen naar huis. Mijn ouders, maar
ook wij, zijn blij dat we weer naar ons eigen huis kunnen. De kelder staat vol
met water, mijn poppenwagen drijft in het water. Het zolderraampje
zit nu beneden in het erkerraam gespijkerd.
Mijn moeder schrijft op de kalender: ‘21 juni
’45 terug naar huis’. Een dag om nooit te vergeten, met zijn vijven weer
thuis!!!
Op zaterdag 13 oktober 1945 zitten wij met ons
drieën op de stoep voor ons huis. En wie komt er op bezoek: tante Riek. Ze
vraagt: ‘Waarom zitten jullie hier?’ Wij zeiden: ‘We hebben een broertje
gekregen! Theo heet hij’. Het is een gezonde baby van acht pond. Mijn vader
wilde hem de naam Theodorus Baldwin
geven, maar mijn moeder vond die naam niet mooi en ze zei: ‘Noem hem maar naar
mijn twee broers, Dirk en Frederik’.
Fam.
Somsen-Meijnhardt, Arnhem (1946)
l-r: Dick
(1939-1981), Ariaan (1937-) met pop, Dien Heinen (1926-), Theo (1945-), Maria
Meijnhardt (1906-1990), Hannie (1942-), Johan Somsen (1894-1967)
l-r:
Irene Somsen-Johnson [832], Kathy Reed-Somsen [833], Ariaan Rodenburg-Somsen [389], Theo Somsen [227], Cindy Zignego-Somsen
[814], Sally Berkholder-Rasmussen [2771], met quilt
Na verloop van tijd worden er pakketten uit
Amerika verstuurd naar ons. Ze komen van drie nichten van mijn vader: Dina,
Ella en Jennie Somsen uit Baldwin.
Als wij uit school komen is dat altijd een
verrassing. Want er zitten leuke dingen in, zoals: kleding, schoenen, poppen en
nog andere dingen.
De nichten maken ook mooie handwerken, zoals quilt-kleden waarvan mijn ouders er één
bij mijn geboorte hebben ontvangen. Gelukkig heeft mijn moeder die tijdens de
evacuatie meegenomen!
Op de reünie in augustus 1997 heb ik dat quilt-kleed nog kunnen laten zien. Ik
bewaar die nu als een waardevolle herinnering aan onze familie uit Baldwin.
Noten van de
redactie:
1.
Nita Waisvisz (Visser was een
schuilnaam) woont thans in Israël en bezoekt nog ieder jaar Aalten.
2.
Op 30 september 1999 werd op Radio
5 een bijzonder interessante documentaire uitgezonden over het plan om in
Aalten het eerste Nederlandse Onderduikersmuseum te vestigen.
In dat programma komen ook onderduikers
en evacuées aan het woord. Een cassette van dit programma (ca. 45 minuten) kunt
u bestellen bij ons secretariaat voor fl. 15,=
SOMSEN - BOOTTOCHT
Ruim honderd familieleden meldden zich aan voor de veelbelovende Somsen - Boottocht van Nijmegen naar de Duitse grensstad Emmerich en terug.
Dat grote aantal deelnemers overtreft onze stoutste verwachtingen!
Nu ík dit schrijf hebben we de tocht nog voor de boeg, een tocht over twee van onze grote rivieren: de Waal en de Rijn. Maar wanneer ú dit leest zijn we waarschijnlijk al weer in Nijmegen voor anker gegaan.
Tussen toen en nu, of zoals u wilt, tussen nu en straks zit de produktietijd van dit meinummer van Somsen Horizon.
In het najaarsnummer van dit blad hopen we u alles te vertellen over onze pleziervaart vol allerlei attracties.
Plezierig zal het vast worden. In
deze mooiste maand van het jaar zullen we genieten van de prachtig bloeiende
oevers en de onverwacht ruime vergezichten vanaf het wijde water. Wie kent niet
de mooie dichtregels van H. Marsman:
' Denkend aan Holland
zie ik brede rivieren
traag door oneindig
laagland gaan…..'
Met ruim honderd familieleden zullen we urenlang deel uitmaken van dit rivierenlandschap.
Dat zal een héle belevenis worden!
Tijdens de boottocht kunnen kinderen video kijken, als ze daar zin in hebben. Er zal een informatietafel klaarstaan, waarop van alles te zien en te lezen is over de familiestichting.
Levende muziek aan boord! Hoe mooi gaat dat klinken...?
We zullen u verslag doen.
Gree van Daatselaar - Somsen